Szybki rozwój cywilizacji nie tylko korzystnie wpływa na człowieka ale niestety ma również działania negatywne powodując rozwój wielu chorób człowieka. Można przyjąć, że za wielki postęp cywilizacyjny człowiek płaci swoim zdrowiem. Jednym z negatywnych skutków jest przyspieszanie rozwoju zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, które są fizjologiczną konsekwencją starzenia się organizmu człowieka.
Proces zwyrodnieniowy kręgosłupa
Fizjologiczny proces zwyrodnieniowy kręgosłupa jest powolny i zazwyczaj rzadko powodujący konieczność szukania pomocy u innych osób. Cywilizacyjny wpływ to długotrwałe przeciążanie jednostajną pozycją ciała nie tylko związaną z pracą zawodową ale również sedentaryjnym stylem życia, i powszechną niechęcią do ruchu. Efektem takich działań i postaw jest wcześniejsze występowanie zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa i to w wyraźnie pogłębionej postaci tej choroby, z którą chory nie może poradzić sobie i szuka pomocy lekarskiej.
Zwyrodnienie kręgosłupa (choroba degeneracyjna) dotyczy wszystkich jego części a więc krążka międzykręgowego (dysku), stawów międzykręgowych (spondyloartroza), mięśni i więzadel . Zwyrodnienie kręgosłupa występuje we wszystkich odcinkach kręgosłupa, nie jednoczasowo lecz jest przesunięte w czasie lub może występować izolowane. Zależy to od rodzaju wpływających niekorzystnych czynników zewnętrznych na powstawanie zmian chorobowych. Najczęściej zmiany zwyrodnieniowe występują w kręgosłupie lędźwiowym i szyjnym (spondyloza szyjna) najrzadziej w piersiowym i wtedy są mało uciążliwe co tłumaczy się naturalną małą ruchomością tego odcinka, spowodowaną specyficzną budową klatki piersiowej.
Rozpoznanie choroby ustala się za pomocą badania klinicznego, zdjęć rentgenowskich, rezonansu magnetycznego i badania tomografii komputerowej.
Przebieg procesu zwyrodnieniowego kręgosłupa jest różny; może rozpocząć się w krążku międzykręgowym (dyskopatia), lub w stawach międzykręgowych (spondyloartroza), ale w efekcie końcowym dotyczy wszystkich elementów - również mięsni i więzadeł powodując powstawanie skostnień przyczepów (osteofitów) często opisywanych jako „klamry spinające” kręgi .
Objawy zwyrodnienia kręgosłupa
Dominującym objawem jest ból kręgosłupa w odcinku lędźwiowym - nazywa się to lumbalgią, bólem pleców, bólem krzyża. W odcinku szyjnym występują bóle szyi lub karku. Bóle te mogą powodować promieniowania, które nazywamy rwą kulszową w odcinku lędźwiowym i rwą barkową w odcinku szyjnym. Bólom promieniującym często towarzyszą objawy neurologiczne: drętwienia, mrowienia, przeczulice. Mogą występować nawet niedowłady ruchowe w różnej postaci: opadania stopy czy porażenie całej kończyny. Niedoczulice, powszechnie nazywane ubytkami (deficytami) neurologicznymi. Innym bardzo ważnym nie często występującym objawem jest chromanie ogona końskiego ściśle związane z obecnością ciasnoty kanału kręgowego (stenoza).
Chromanie ogona końskiego w klinicznym obrazie podobne jest do chromania przestankowego ale odmienna jest przyczyna wywoływania tego objawu. Chromanie jest związane z nasilaniem się bólu w kończynach podczas chodzenia często z występowaniem uczucia niedowładu kończyn zmuszającym chorego do przerwania chodzenia i krótkiego odpoczynku.
Chromanie przestankowe spowodowane niedokrwieniem mięsni w wyniku zwężenia tętnic udowych (zarostowe zapalenie tętnic ,choroba Bürgera) wymaga tylko przerwania pracy mięśni a więc chwilowego zatrzymania się („choroba okien wystawowych”).
Chromanie ogona końskiego spowodowane jest niedokrwieniem korzeni nerwowych wewnątrz kanału kręgowego, powstałe z powodu ciasnoty kanału i dodatkowego ucisku z powodu przeprostu kręgosłupa związanego z chodzeniem. Uwolnienie się z tej przykrej dolegliwości może dokonać się w wyniku zwolnienia przeprostu kręgosłupa a więc przerwanie chodzenia i pochylenia się do przodu.
Sposoby leczenia chorób zwyrodnieniowych kręgosłupa
Leczenie chorób zwyrodnieniowych kręgosłupa w większości przypadków rozpoczyna się nieoperacyjnym leczeniem a tylko w niektórych przypadkach wymaga operacyjnego leczenia.
Leczenie nieoperacyjne głównie związane jest z przeciwdziałaniem niekorzystnym czynnikom przyspieszającym proces zwyrodnienia. Zasadniczą sprawą jest unikanie przeciążeń kręgosłupa długotrwałą jednostajną pozycją ciała. Ćwiczenia rozluźniające mięśnie kręgosłupa często nazywane ćwiczeniami rozciągowymi a nie wzmacniające siłę mięśni w celu uzyskania rzekomego efektu „gorsetu mięśniowego”.
Należy sobie zdawać sprawę, że przyczyną przeciągającego się bólu kręgosłupa nie jest ciągła irytacja nerwowa związana z patologią kręgosłupa a przedłużona reakcja mięśniowa z powodu zmian mięśniowym powodujących sztywność ich oraz utratę elastyczności (podobne zjawisko jakie występuje w mięśniach u sportowców wykonujących nadmierny wysiłek w postaci skurczu mięśnia).
Postępujące zmiany zwyrodnieniowe jeśli nie będą odpowiednio leczone pogłębiają zmiany w mięśniach doprowadzając do zaniku i osłabieniu ich działania. Pogłębione zmiany degeneracyjne w mięśniach skutkują powstaniem degeneracyjnej kyfozy piersiowo lędźwiowej (przodopochylenia).
W leczeniu nieoperacyjnym zalecane są zabiegi fizykoterapeutyczne takie jak pole magnetyczne, laser, masaże, jontoforeza lignocainowa. Pomocne jest również stosowanie leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych, przeciwreumatycznych oraz akupunktury i blokad przykręgosłupowych.
Operacyjne leczenie w chorobach zwyrodnieniowych kręgosłupa zazwyczaj polega na odbarczeniu wewnątrzkanałowego ucisku i usztywnieniu kręgosłupa z użyciem implantów lub bez. Stosowane są również implanty pozwalające na ruch sąsiadujących kręgów lub ograniczający ruch tzw. stabilizacja dynamiczna.
Wypadnięcie jądra miażdżystego powoduje ostre bóle typu rwy najczęściej kulszowej czasami z zaburzeniami neurologicznymi. Usunięcie wypadniego jądra miażdżystego (dyskoidektomia, dyskotomia) przynosi natychmiastową ulgę. Istnieje szereg technik (termoablacja, chemonukleoliza) które przeszły weryfikację w praktyce i pozostały zaniechane.
Obecnie stosuje się mikrochirurgiczne usuwanie wpadniętego jądra miażdżystego, które też nie jest całkowicie bezpieczne ale wyraźnie zmniejszające częstość powikłań pooperacyjnych.. Do powikłań pooperacyjnych wczesnych zalicza się uszkodzenia korzeni nerwowych oraz krwawienia wewnątrz kanałowe powodujące ponowny ucisk na korzenie.
Późnym powikłaniem pooperacyjnym są zrosty wewnątrzkanałowe. Niestety są one dość częste, jak również niestabilności kręgosłupa ze zwężeniem otworu międzykręgowego. Te ostatnie powikłania próbuje się leczyć za pomocą usztywnienia kręgosłupa. Leczenie zrostów wewnątrz kanałowych poprzez stosowanie różnych preparatów chemicznych czy ponownych operacji nie przynosi efektów i często tylko pogłębia rozwój zrostów.
Operacyjne leczenie wytwarzające usztywnienie między dwoma chorymi kręgami z punktu widzenia logiki postępowania jest całkowicie uzasadnione, ale z punktu widzenia funkcji całego kręgosłupa nie pozostaje bez negatywnych wpływów. Wyłączenie ruchu na jednym poziomie kręgosłupa powoduje przeciążenia na innych.
Klasyfikacja do operacyjnego leczenia kręgosłupa w chorobach zwyrodnieniowych nie może być oparta jedynie na stwierdzeniach uzyskanych z badań rtg, badań rezonansu magnetycznego, tomografii komputerowej i badań klinicznych, ale musi być właściwie przeprowadzone leczenie nieoperacyjne, które - jeśli nie przyniesie pożądanego efektu - dopiero potwierdza słuszność, prawidłowość podejmowanej decyzji.
Obecnie przyjmuje się taki algorytm postępowania w nieoperacyjnym leczeniu: jeśli nie uzyska się poprawy tym leczeniem przez okres około 5 m-cy, należy przeprowadzić leczenie operacyjne. Znane są w praktyce przypadki uzyskania znaczącej poprawy u chorych z objawami długotrwałej rwy kulszowej leczonej nieoperacyjnie. W doniesieniach medycznych publikowane były przypadki z samoistną resorpcją wypadniętego jądra miażdżystego.
Ostatnie doświadczenia badań MRI wykazują, że po 65 roku życia badanych obrazy MRI ujawniają bardzo częste występowanie wypuklin krążka międzykręgowego, które kwalifikują się do operacyjnego leczenia, a które zostały wykryte przypadkowo, bez lub przy niewielkich dolegliwościach bólowych, gdzie chory nie wymagał leczenia.